İşitme Kaybı

İşitme kaybı, tipi, derecesi ve konfigürasyonuna bağlı olarak sınıflandırılmaktadır. Çocuklarda işitme kayıplarının erken tanı ve tedavisi dil ve konuşma gelişimi açısından büyük önem taşımaktadır. Yetişkinlerde ise yaşam kalitesini önemli ölçüde etkileyebilmektedir.

İşitme Kaybı Tipleri

İşitme kaybı işitsel sistemin etkilenen bölümüne bağlı olarak sınıflandırılır.

İletim tipi işitme kaybı
Sensörinöral işitme kaybı
Mikst tip işitme kaybı

İletim Tipi İşitme Kaybı

İletim tipi işitme kaybı; sesin dış kulak ve/veya orta kulak yapılarında etkili bir şekilde iletilememesi sonucu meydana gelir. Çoğunlukla tedavisinde medikal veya cerrahi yaklaşımlar uygulanır. Hatta çocuklarda kulak tüpü uygulaması çoğu zaman işitme kaybının önüne geçmekte kullanılmaktadır. İletim tipi işitme kaybı yapan bazı nedenler aşağıda verilmiştir:

Dış kulak ve orta kulak enfeksiyonları
Östaki tüpü fonksiyon bozuklukları
Kulak zarı perforasyonu
Tümörler
Buşon
Dış kulak yolunda yabancı cisim varlığı
Dış kulak, dış kulak yolu veya orta kulakta yapısal bozukluklar

Sensörinöral İşitme Kaybı

Sensörinöral işitme kaybı iç kulak ya da işitsel yollarda meydana gelen hasar sonucu oluşur. Çoğunlukla medikal ya da cerrahi tedavi mümkün olmadığından, işitme kaybı kalıcıdır. Ses seviyesi işitilebilecek kadar şiddetli olsa bile konuşma anlaşılırlığı çok iyi olmayabilir. Sensörinöral işitme kaybı yapan bazı nedenler aşağıda verilmiştir:

Genetik işitme kaybı
Kafa travmaları
İç kulak yapısal anomalileri
Yaşlanma
Gürültü maruziyeti
Ototoksik ilaç kullanımı

Mikst Tip İşitme Kaybı

Hem sensörinöral hem de iletim tipi işitme kaybının birlikte görülmesidir.

İşitme Kaybı Dereceleri

Hastalar tarafından işitme kaybı miktarı genellikle yüzdelik olarak sorulsa da bilimsel olarak böyle bir ifade yoktur. Bu miktarı aşağıda belirtilen derecelere göre sınıflandırmaktayız. Bu sınıflandırma yapılan işitme testi sonucunda belli kurallara göre alınan saf ses ortalamasına göre yapılır.

İşitme Kaybı Konfigürasyonu

İşitme kaybının konfigürasyonu; işitme kaybının frekanslara göre derece ve paterninin odyogram üzerindeki seklini ifade eder. Örneğin; işitme kaybı sadece yüksek frekans bölgesini etkilemişse bu kayıp yüksek frekans işitme kaybı olarak tanımlanır ve alçak frekanslarda işitmenin daha iyi olduğunu ifade eder. Eğer işitme kaybı sadece alçak frekans bölgesini etkilemişse, işitme kaybının konfigürasyonu odyogram üzerinde alçak frekanslarda daha düşük, yüksek frekanslarda ise daha yüksek işitme eşikleri ile kendini gösterecektir.

İşitme Kaybı (İK) Nedenleri

Konjenital İK
Kazanılmış İK

1.Konjenital İşitme Kayıpları

Doğum öncesinde (prenatal) ya da doğum sırasında (perinatal) meydana gelen işitme kayıplarıdır. Pediatrik grupta işitme testleri mutlaka alanında uzman kişiler tarafından yapılmalıdır. Ulusal yenidoğan işitme tarama programları ülkemizde çok profesyonel olarak yapılmaktadır.

Yenidoğanlarda görülen konjenital işitme kaybı risk faktörleri şunlardır:

Enfeksiyonlar (rubella, herpes simpleks virüs vb.)
Prematüre doğum,
Düşük doğum ağırlığı
Gebelik diyabeti
Anoksi ve hipoksi
Genetik faktörler

Birçok bebekte konjenital işitme kaybı genetik nedenli olabilmektedir. Neden olan genler anne veya babadan bebeğe geçebilir. Ebeveynlerde işitme kaybı bulunmasa bile taşıdıkları gen nedeniyle bebekte kayıp ortaya çıkabilir.

Bazı bebeklerde ise genetik sendroma bağlı işitme kaybı görülür ve ilgili bazı sendromlar aşağıda verilmiştir:

Treacher Collins sendromu
Down sendromu
Alport sendromu
Usher sendromu
Waardenburg sendromu

2. Kazanılmış İşitme Kayıpları

Doğum sonrası meydana gelen işitme kayıplarıdır.

Kazanılmış işitme kaybı nedenleri şunlardır:

Kulak enfeksiyonları
Ototoksik ilaç kullanımı
Enfeksiyonlar (menenjit, ensefalit, rubella vb.)
Kafa travmaları
Gürültüye maruz kalma

Hafif Derecede İşitme Kayıpları

Saf ses ortalaması 20-40 dB HL aralığındadır.
Hafif derecede işitme kaybının sebepleri tam olarak belirlenememekle birlikte, genetik nedenler, prematüre doğum, menenjit, kabakulak, işitsel nöropati, dış kulak yolu atrezisi, ani işitme kaybı, orta kulak enfeksiyonu olası nedenler arasında sayılabilir.
Hafif derecede işitme kaybına sahip olan bireylerin odyolojik takiplerini düzenli olarak yaptırmaları gerekmektedir.
Hafif derecede işitme kaybında erişkin bireylerde konuşma anlaşılırlığında düşüş, kayıbın derecesinde artış gözlenmemesi için düzenli odyolojik kontrolden geçilmelidir.
Çocuklarda akademik performansta düşüş, konuşmayı anlama becerilerinde kötüleşme, işitme kaybı derecesinde artışı meydana gelmeden, yetişkine nazaran daha sık takip edilmelidir.
Hafif derecede işitme kaybına sahip olan çocuklar farklı amplifikasyon sistemleri için aday olabilir; ancak değerlendirme her zaman hastaya özgü olarak yapılmalıdır.
Hafif derecede işitme kaybına sahip çocuklarda erken müdahale büyük önem taşımaktadır. Hafif derecede işitme kaybı tanılanan birçok çocuğun gelişiminde belirgin bir gecikme gözlemlenmezken; işitme kaybı derecesi, dil becerileri ve akademik performans açısından düzenli takip edilmesi gereklidir.
Hafif derecede kayıplar için müdahale seçenekleri degişkendir. Bu sebeple ebeveynler hafif derecede işitme kaybı ile ilgili riskler konusunda, uygun müdahale yöntemleri hakkında bilgilendirilmelidir.

Hafif Derecede İşitme Kaybının Etkileri

Yapılan çalışmalar hafif derecede işitme kaybına sahip çocukların normal işiten akranlarıyla karşılaştırıldığında daha fazla zorlukla karşı karşıya kaldığını göstermiştir. Bu zorluklar;

Konuşmayı Anlama,
Dil Gelişimi,
Akademik Performans,
Psikososyal ve Duygusal Sağlık,
Dinleme Eforu ve Sesin Lokalizasyonunda ortaya çıkmaktadır.

1. Konuşmayı Anlama: Hem sessiz ortamda hem de arka plan gürültüsü ve yankılanmanın olduğu olumsuz dinleme koşullarında hafif derecede işitme kaybına sahip çocuklarda akranlarına göre konuşmayı anlama becerilerinin daha düşük olduğu belirtilmektedir.

2. Dil Gelişimi ve Yeterlilik: Hafif derecede işitme kaybına sahip olan çocuklar normal işitmeye sahip akranları ile karşılaştırıldığında kelime bilgisi, okuma, yazma ve fonolojik ayırt etme becerilerinde daha düşük skorlar elde etmektedirler.

3. Akademik Performans: Akademik başarı alt testlerinde hafif derecede işitme kaybına sahip olan birçok çocuk normal işiten akranlarından daha düşük skorlar elde etmesine rağmen birçoğunun normal işiten çocuklara benzer olmaktadır.

4. Psikososyal ve Duygusal Sağlık: Hafif derecede kayıba sahip olan çocuklarda normal işiten akranlarına göre saldırganlık, uyumsuzluk, sabırsızlık, dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik davranışlarının daha yüksek olduğu gözlenmektedir.

5. Dinleme Eforu: Dinleme eforu konuşmayı duymak ve anlamak için bilişsel ve dikkat becerilerinin kullanımının artması anlamına gelir. Hafif derecede işitme kayıplı çocuklarda konuşmaları dinlerken artan bilişsel taleplerin bir sonucu olarak önemli derecede yüksek stres ve yorgunluk seviyeleri görülür.

6. Lokalizasyon: Hafif derecede işitme kayıplı bireylerde lokalizasyon becerilerinde problemler görülebilir.

Müdahale Yöntemleri

Hafif derecede işitme kaybının olumsuz etkileri ortaya konulmasına rağmen müdahale yöntemleri açısından spesifik bir protokol bulunmamaktadır.

Sınıf Modifikasyonu: Çocuğun öğretmene yakın ve gürültü kaynaklarından uzak olacak şekilde oturması gürültü ve yankının olumsuz etkilerini ortadan kaldırarak konuşmayı tanımasının iyileşmesini sağlayacaktır. Sınıf içi döşemelerin akustik olarak değerlendirilerek uygulanması sesin yankılanmasının azalması açısından faydalı olur. Öğretmenlerin işitme kayıplı öğrencileri için görsel ipuçları sağlaması, konuşmaların net olması ve tartışılacak konu hakkında öncesinde kısa bilgiler vermesi çocuklar için oldukça önemlidir.
FM Sistemler: FM sistemleri sinyali radyo dalgaları vasıtasıyla çocuğun cihazına iletir. Bunu yaparken sinyal gürültü oran iyileştirilir. Böylece gürültü, uzaklık ve reverberasyonun olumsuz etkileri azaltılır. FM sistemi kullanan hafif derecede işitme kayıplı bireylerin konuşmayı anlama becerilerinde belirgin iyileşme görülür.
İşitme Cihazları: Oldukça farklı sonuçlar elde edilmesine rağmen hafif derecede işitme kaybına sahip olan bireyler işitme cihazı için aday olarak düşünülebilir. Kayıbın konfigürasyonuna bireysel özelliklere dikkat edilerek seçilen ve ayarlanan cihazlar bireylerin konuşmayı anlama skorlarını arttırır.

Orta Derecede İşitme Kayıpları

Saf ses ortalaması 26-40 dB HL aralığındadır.
Okul çağındaki çocuklar için sınıfta öğretmene ve tahtaya yakın oturma düzeni sağlanmalıdır. Orta derecede işitme kayıplı birey, kendi sesini duymakta zorluk yasadığından konuşması bozulmuş ve ses kalitesi düşmüştür.
Orta derecede kayıp tanısı alan çocuklarda erken dönemde müdahalede bulunulmazsa, dil gelişiminde gecikmeler ve anlama becerilerinde düşük skorlar ile karşılaşılabilir.
Günlük yasamda konuşmaların doğru bir şekilde ayırt etmesi ve etkili iletişim kurması için işitme cihazı önerilmelidir. Gerekli durumlarda yardımcı dinleme cihazlar önerilmelidir. İşitsel rehabilitasyon programlarına dahil edilmeleri gereklidir.

Orta- İleri Derecede İşitme Kayıpları

Saf ses ortalaman 56- 70 dB HL aralığındadır.
Orta-ileri derecede kayıp tanısı alan bireyler konuşmaların büyük çoğunluğunu kaçırırlar.
Kalabalık, gürültülü ortamlarda ve grup içinde iletişim kurmakta belirgin zorluk çekerler.
Konuşmaların anlaşılırlığı azalıp ses kalitesi bozulduğundan konuşmayı anlama becerileri önemli derecede etkilenir. Kelime dağarcıkları kısıtlanır.
En etkili odyolojik müdahale yöntemi amplifikasyondur. İşitsel rehabilitasyon programları ile birlikte takip edilmelidir.
Özellikle okul çağı çocukları ve günlük yasamda aktif çalışan erişkinler için işitme cihazının yanı sıra yardımcı işitme cihazı kullanımı önemlidir.

Orta ve Orta- İleri Derece İşitme Kayıplı Bireyler İçin Tavsiyeler

İşitsel rehabilitasyon programlan dinlemeyi arttırmak ve günlük yaşamda iletişimini daha iyi hale getirmeye yardımcı olur.
İşitme cihazı kullanımı ile bireyin yaşam kalitesi artar, iletişim problemleri çözüleceği için kayıba bağlı endişe ve korkular azalır.
Uygun içitme cihazı seçimi ve ayarları odyolog tarafından yapılmalıdır. Etkili işitme cihazı programlaması ile konuşmaları daha iyi anlamak mümkündür.
‘Duyuyorum ama anlayamıyorum, kalabalık ortamda söylenilenler anlaşılır gelmiyor, sesler mırıldanma gibi duyuluyor! gibi şikayetler uygun işitme cihazıyla minimum düzeye indirgenir.
İşitme cihazına adaptasyon uzun bir süreçtir. Düzenli işitme cihazı kullanımı ve işitsel rehabilitasyon programlarına düzenli katilim gerektirir.
Karşılıklı konuşma sırasında kişinin yüzünü görmek, konuşmanın anlaşılırlığını ve iletişimin kalitesini arttırır.

İleri ve Çok ileri Derecede İşitme Kayıpları

İleri Derecede İşitme Kayıpları

Saf ses ortalaması 71 – 90 dB HL aralığındadır.
İleri derecede kayıp tanılanmış prelingual bebek ve çocuklarda dil gelişiminde belirgin gecikme görülür.
İşitme kaybının konfigürasyonuna bağlı olarak özellikle alçak frekanslarda işitme cihazı ile sesleri fark etmeleri mümkündür.
İşitme cihazından yeterli yarar göremediklerinde en kısa sürede koklear implant önerilmelidir.

Çok İleri Derecede İşitme Kayıpları

Saf ses ortalaması 91 dB HL’ in üzerindedir.
İletişimi devam ettirebilmek için görsel ipuçlarına ihtiyaç duyarlar. Dudak okuma ve işaret dili iletişim kurmayı kolaylaştırır.
Çok ileri derecede kayıp tanılanmış prelingual bebek ve çocuklarda dil gelişiminde belirgin gecikme görülür. Genellikle sesleri fark etmeleri mümkün olmayıp, titreşimleri fark ederler.
İşitme kaybının konfigürasyonuna bağlı olarak özellikle alçak frekanslarda işitme cihazı ile sesleri fark etmeleri mümkündür.
Çok ileri derecede işitme kaybına sahip bireyler işitme cihazından yeterli yarar göremediklerinden en erken dönemde koklear implant önerilmeli, işitsel rehabilitasyon programlarıma dahil edilmelidir.

İleri-Çok ileri Derecede İşitme Kayıplı Bireyler için Tavsiyeler

İleri/çok ileri derecede işitme kaybı tanılanan bireyler işitme cihazından yeterli yarar göremediklerinden erken dönemde koklear implantasyon için yönlendirilmelidir.
Koklear implantın uygun programlanması ve işitsel eğitim programlarının belirlenmesi ile yeni dinleme alışkanlıkları kazanmak mümkündür. Odyolog tarafından düzenli takip edilmesi gereklidir.
Koklear implantasyon sonrası süreç işitme kaybının nedeni, başlangıç yaşı, süresi, işitme cihazı kullanım süresi gibi birçok faktöre bağlıdır.
Koklear implantasyon sonrasında kişiye uygun işitsel rehabilitasyon programlan ile işitsel anlama ve ayırt etme becerileri iyileştirilebilir.
Karşılıklı konuşma sırasında yüz ifadesi, jestler, vücut hareketi ve beden dili gibi görsel ipuçlarını kullanmak etkili iletişime yardımcı olur.
Ev dışında, örneğin arka planda gürültü olan bir restoranda, gürültüyü arka plana alacak şekilde konuşma yapacak kişinin tam karşısına oturmak iletişimi güçlendirmek için tercih edilebilir.

Tek Taraflı İşitme Kayıpları

Tek taraflı kayıplarda çocuklar genellikle sessiz ortamlardaki bire bir konuşmalarda zorluk yasamazlar. Tek taraflı işitme kaybı olan çocukların çoğu normal dil ve konuşma gelişimine sahiptir ve okul başarıları iyidir. Buna rağmen tek taraflı kayıp tanılanan bazı çocukların akademik basanları ve gelişimleri olumsuz yönde etkilenebilir.

İşitme Kaybı Olan Tarafta Meydana Gelen Muhtemel İşitme Kaybı Tipleri

1. İletim tipi işitme kaybı: Tek taraflı iletim tipi işitme kaybının en sık görülen sebebi orta kulakta sıvı birikmesidir ve bu durum sesin iç kulağa geçişini zorlaştırır. Bu durum geçicidir ve medikal ve/veya cerrahi tedavi gerektirebilir. Odyolog tarafından iyileşme süreci düzenli işitme testleri ile takip edilmelidir.

2. Sensörinöral işitme kaybı: Tek taraflı işitme kaybı koklea veya işitme sinirini etkilediğinden sensörinöral işitme kaybı ile karşılaşılır. Sensörinöral işitme kayıpları kalıcıdır. Uygun odyolojik müdahale seçeneğinin odyolog tarafından belirlenmesi gereklidir.

3. Mikst tip işitme kaybı: Sensörinöral kaybı olan bazı çocuklarda orta kulakta sıvı birikmesi sonucu iletim tipi işitme kaybı da görülebilir. Bu durum mikst tip işitme kaybına sebep olur.

Tek Taraflı İşitme Kayıplarının Etkileri

Her iki kulak ile işitme binaural işitme olarak bilinir. Üst merkezlere işitsel uyarılar her iki kulaktan eş zamanlı olarak (binaural) ulaştığında istenmeyen arka plan gürültüleri filtrelenebilir. Böylece kişi hedef uyarana konsantre olur. Aynı zamanda seslerin geldiği yön ve mesafe ayırt edilebilir.

Tek Taraflı İşitme Kaybı Olan Çocuklar Özellikle:

Kayıp olan taraftan gelen sesleri ve konuşmaları duymada,
Sesin kaynağını, geldiği yönü ve mesafeyi tahmin etmede,
Arka plan gürültüsünde ayırt etmede sorun yaşarlar.

Tek taraflı kayıp aynı zamanda dil gelişiminde gecikmeye, okuma, yazma ve öğrenme güçlüklerine neden olabilir. Tek taraflı işitme kayıplı çocuklar, dikkatlerini dinlemeye vermek için daha fazla enerjiye ihtiyaç duyduklarından dikkat problemleri ve yorgunluk ile karşılaşırlar.

Tek Taraflı İşitme Kayıplarında Dinleme ve İletişimi Kolay Hale Getirme Yöntemleri

Çocuk ile konuşurken iyi kulağına yakın oturun. Özellikle sınıf içerisinde iyi kulağın öğretmenin olduğu tarafta olmasına dikkat edin.
Çocuğunuzun karşılıklı iletişimi devam ettirebilmesi için zaman verin. Onunla konuşmadan önce dikkatinin sizde olduğundan emin olun.
Yüz yüze konuşun ve göz temasını sürdürün. Onunla aynı seviyede olmaya özen gösterin. İletişimi kolaylaştırmak amacıyla jest ve mimikleri kullanın.
İletişim sırasında doğal ve normal tempoda açık bir şekilde konusun.
Arka plan gürültünün olabildiğince azaltıldığından emin olun.
Grup içi iletişimde tek tek konuşulmasını sağlayın. Kim konuşuyorsa çocuğunuza onu gösterin. Böylece çocuğunuz konuşmaları takip etmekte daha az zorlanacaktır.
Sohbette yeni bir konu konuşulduğunda çocuğunuzun konuyu bildiğinden emin olun.
Cümleler arasında bir süre duraksayın ve çocuğunuzun sizi anlayıp anlamadığını ve sizin onu anladığınızı kontrol edin. Söylediğinizi anlamadıysa sizi durdurması için onu cesaretlendirin.

Uzm Ody. Hasan ÇOBAN